روزنامه ایران: تشکیل خاک و حفاظت از آن در کره زمین موضوع بسیار مهمی است زیرا به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بیشترین مواد غذایی از طریق خاک تأمین می‌شود. تشکیل یک سانتیمتر خاک به‌طور میانگین از 300 تا 1000 سال زمان می‌برد و همین زمانبر بودن آن ضرورت حفاظت از آن را بسیار بیشتر می‌کند. در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی نیز یکی از مأموریت‌ها و وظایف راهبردی خود را صیانت از خاک عنوان کرده است.
سید جواد ساداتی‌نژاد وزیر جهاد کشاورزی روز گذشته در همایش روز جهانی خاک با اشاره به تدوین و نگارش برنامه‌هفتم توسعه، بر ضرورت توجه ویژه به خاک و اعتبارات لازم تأکید کرده است. به گفته ساداتی‌نژاد، دولت نگاه مثبتی به موضوع خاک دارد و درصدد است با اجرای اقداماتی از فرسایش خاک جلوگیری کند تا جلوی سرعت این معضل را بگیرد.
وزیر جهاد کشاورزی به برنامه‌های این وزارتخانه اشاره کرده و گفته است: «در بحث صیانت و پایداری خاک با یک میلیارد نهالکاری حرکت‌های جدیدی آغاز شده است. بدون حفظ خاک امنیت پایدار غذایی ممکن نیست و باید به این میراث بین نسلی توجه ویژه داشت.»
کاهش کیفیت در محصول و عملکرد در واحد سطح، کاهش نفوذ خاک، سیل، مهاجرت، تغییر اقلیم و گرمایش زمین به تخریب خاک وابسته است و با احیا و حفاظت خاک بسیاری از مسائل قابل حل و فصل است.
حفاظت از خاک موضوعی فراسازمانی است و تنها متعلق به یک وزارتخانه یا سازمان نمی‌شود. به همین منظور نیز مجلس در بودجه سال 1402 به افزایش اعتبار در بودجه سال آینده در این بخش ورود کرده است زیرا در برنامه توسعه ششم از ظرفیت‌ها به درستی در جهت حفاظت از خاک استفاده نشد، اما در بودجه ۱۴۰۲ و برنامه هفتم توسعه از ظرفیت‌های سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی (تات) و سازمان‌های ترویجی و تحقیقاتی استفاده می‌شود تا بودجه را لحاظ کند و در این حوزه اعتبارات لازم تخصیص داده شود.
خروج سالانه 10 هزار هکتار از خاک‌های کشاورزی از چرخه
کامبیز بازرگان رئیس انجمن علوم خاک ایران در گفتوگو با «ایران» با اشاره به کیفیت خاک کشور می‌گوید: خاک ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی که در بخش خشک و نیمه خشک قرار گرفته است، از کیفیت پایین‌تری برخوردار است. برای تشکیل هر سانتیمتر خاک به‌طور میانگین 300 تا 1000 سال زمان لازم است و بارندگی هم سرعت تشکیل خاک را تسهیل می‌کند اما به علت بارش‌های محدود سرعت تشکیل خاک در ایران پایین و فرسایش خاک بالاست.
وی با بیان اینکه 150 میلیون هکتار خاک غیرکشاورزی در کشور وجود دارد، اضافه می‌کند: حداکثر خاکی که در عرصه کشاورزی وجود دارد به 18 میلیون هکتار می‌رسد که با توجه به تناوب کشاورزی، کمتر از 15 میلیون هکتار در هر سال تحت پوشش کشاورزی قرار می‌گیرد. از سوی دیگر ظرفیت توسعه افقی و افزایش سطح خاک کشاورزی وجود ندارد بنابراین باید از خاک کشور صیانت به عمل بیاید.
بازرگان افزایش جمعیت را یکی از دلایل استفاده بیشتر از خاک عنوان می‌کند و می‌گوید: با رشد بیشتر جمعیت نیاز به استفاده از مواد غذایی بالا می‌رود بنابراین از طریق افزایش تولید، فشار بیشتری به خاک وارد می‌شود. ضمن اینکه ذائقه مردم به سمت گوشتخواری رفته است درحالی‌که برای تأمین پروتئین حیوانی، 10 برابر بیشتر از تولید پروتئین گیاهی از خاک استفاده می‌شود. در همین راستا اگر مردم تشویق به گیاهخواری شوند، می‌توان به حفظ کیفیت خاک کمک کرد.
چالش تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی
وی با تأکید بر حفاظت از خاک محدود کشاورزی در کشور می‌گوید: تغییر کاربری یکی از عوامل از بین رفتن خاک‌های کشاورزی در کشور است زیرا در محتاطانه‌ترین شرایط سالانه حداقل 10 هزار هکتار از خاک‌های کشاورزی از چرخه خارج می‌شود. باید قانون حفظ کاربری جلوی تغییر کاربری خاک را بگیرد اما سازکارقوی برای اجرا ندارد. اراضی درجه یک، دو، سه و چهار کشاورزی هرگز نباید به هیچ کاربری دیگری اختصاص داده شود زیرا این اقدام باعث تهدید غذایی نسل آینده خواهد شد.
بازرگان ادامه می‌دهد: قانون حفاظت از خاک از سال 98 تصویب شده است که شامل ۵ بخش مهم است و ۳ بخش مدیریت بهره‌برداری از خاک، پیشگیری از تخریب خاک و اصلاح خاک‌های تخریب شده از وظایف وزارت جهاد کشاورزی و پیشگیری از آلودگی خاک و اصلاح خاک‌های آلوده شده نیز وظیفه سازمان ملی حفاظت محیط زیست است، اما آیین‌نامه آن در انتظار تصویب و ابلاغ است. ضروری است برای تغییر کاربری چاره اندیشی صورت بگیرد و قوانین سختگیرانه‌ای برای آن درنظر گرفته شود.
رئیس انجمن علوم خاک ایران به ضرورت حفظ کیفیت خاک کشور تأکید می‌کند و می‌گوید: شوری خاک باعث کاهش کیفیت آن می‌شود و با توجه به اینکه ما کشور کم بارشی هستیم باید کمیت و کیفیت خاک را به طور همزمان پشتیبانی کنیم و از طریق کشاورزی حفاظتی کیفیت خاک را بالا ببریم. یکی از کارکردهای اکوسیستم جذب کربن در خاک است تا از این طریق جلوی افزایش co2 و گرم شدن زمین گرفته شود.
وی اضافه می‌کند: خاک کشور ترکیه در قیاس با خاک قابل کشاورزی ایران که در همسایگی‌مان قرار دارد، 25 میلیون هکتار بیشتر و دارای بارش باران بالاتر است درنتیجه تولید را نسبت به ایران با بهره‌وری بیشتری همراه می‌کند. بارش بیشتر شوری خاک را کاهش می‌دهد اما وضعیت خاک ایران با توجه به کمبود بارش‌ها بی‌کیفیت‌تر است. تناوب صحیح و کشاورزی حفاظتی باعث بالا رفتن کیفیت خاک می‌شود.
بازرگان با تأکید بر ضرورت بازگشت مواد غذایی دور ریخته شده به زمین‌های کشاورزی می‌گوید: 95 درصد مواد غذایی مردم جهان به‌طور مستقیم و غیرمستقیم از خاک تأمین می‌شود. ضمن اینکه در دنیا به‌طور میانگین 30 درصد غذای تولید شده به هدر می‌رود. این مواد غذایی دارای عناصر غذایی از جمله فسفر هستند اما به خاک بازگردانده نمی‌شود درحالی‌که اگر به خاک بازمی‌گشت می‌توانست به کیفیت آن کمک کند.
وی یادآور می‌شود: به طور معمول 30 درصد مواد غذایی به هدر رفته تبدیل به زباله و آشغال می‌شود و نه تنها به مزارع بازنمی‌گردد بلکه باعث ایجاد آلودگی و افزایش گازهای گلخانه‌ای می‌شود. یکی از راهکارهای حفظ کیفیت خاک تفکیک مواد غذایی از مبدأ و تبدیل به کمپوست و بازگشت به مزارع کشاورزی است. اکنون بعضی از کارخانه‌ها اقداماتی در این زمینه انجام داده‌اند اما هنوز بسیاری از صنایع و خانواده‌ها تفکیک از مبدأ را برای جدایی مواد غذایی خشک و تر از یکدیگر نمی‌کنند و این موضوع نیازمند فرهنگ‌سازی است.
بازرگان در پایان سخنانش، وسعت کشور را یکی از نکات مثبت در بخش خاک عنوان می‌کند و می‌گوید: ایران کشور گسترده‌ای است و همین موضوع می‌تواند به حفظ خاک کشاورزی کمک کند و توسعه شهری را در مناطقی به غیر از زمین‌های کشاورزی منتقل کند.
لازم به ذکر است که نقشه‌های مدیریت‌پذیر خاک در ۱۳ استان کشور تهیه شده است و نقشه‌های فنی شوری خاک‌های کشور از سوی مؤسسه تحقیقات آب و خاک آماده شده و رونمایی خواهد شد. در صورت عملیاتی شدن چنین اقداماتی و با برنامه‌ریزی و همکاری تمام نهادهای متولی و ایجاد حکمرانی واحد و یکپارچه، می‌توان برنامه‌هایی همچون ایجاد مزارع نوآوری صیانت از خاک را در رأس امور قرار داد که با توجه به محدودیت‌های موجود در راستای تولید و حفظ کیفیت خاک کشور می‌توان به جلوگیری از خروج خاک کشاورزی از این چرخه امیدوار بود.
انتهای پیام/