روزنامه ایران: در واقع، از یک سو آمار تجویز داروها از سوی پزشکان در قیاس با مراجعات مردمی به داروخانه برای تهیه دارو محدود بوده و این امر به خودی خود حکایت از چالش بزرگ در نظام سلامت کشور دارد که با عنوان خوددرمانی یا مصرف خودسرانه دارو شناخته می‌شود. در سوی دیگر این ماجرا بسیاری از ما ایرانی‌ها پس از مراجعه به پزشک و دریافت دارو، داروهای تجویز شده را تا انتها مصرف نمی‌کنیم و این داروها را در قفسه داروی خانه برای روز مبادا نگهداری می‌کنیم که الزاماً به معنای خودداری از عمل کردن به دستور تجویز داروی اصلی پزشک نیست. این دو مسأله مهم، می‌تواند جنبه‌های دیگری همچون افزایش دورریز دارو، انباشت داروهای تاریخ مصرف گذشته در منزل و استفاده از داروهای تجویز شده قبلی توسط پزشک در موارد مشابه بیماری یا درد، تجویز خودسرانه داروهای تجویز شده توسط پزشک برای یک نفر در بین اعضای خانواده و آشنایان و مصرف داروهای اضافی باقیمانده در منزل را در پی داشته باشد. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد سرانه مصرف دارویی ایران از کشورهای توسعه یافته بالاتر است، در این میان داروهای قلب و عروق و دیابت سرانه مصرف بالایی در مقایسه با سایر داروها دارند؛ هر چند که تجویز این گروه از داروها با اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک و اجرای راهنماهای بالینی و تقویت نظام ارزیابی بالینی سر و سامان زیادی نسبت به گذشته گرفته است. در این میان موضوع مهم دیگر این است که مطابق اظهار نظر فعالان عرصه دارویی کشور، یک دلیل مهم افزایش قیمت نهایی دارو، هزینه بسته‌بندی شده داروها است. همه این عوامل می‌تواند علاوه بر اثرات مخرب بر وضعیت سلامت عمومی، بازار دارویی را نیز دچار اختلال کند. از جمله این داروها، آنتی بیوتیک‌ها و سوسپانسیون‌های خوراکی است که باید به اندازه نیاز بیمار تجویز شوند اما گاهی می‌بینیم ظرفیت و اندازه شیشه‌های شربت یا بسته‌های قرص بیش از اندازه نیاز بیمار است، به گونه‌ای که معمولاً حجم زیادی از داروهای نسخه شده یا داروهای بدون نسخه پس از بهبودی علائم بیماری دور ریخته می‌شوند. اینکه به یکباره برخی داروها در بازار دارویی کشور کمیاب می‌شوند معضلی است که می‌تواند نشأت گرفته از این باشد که ظرفیت و اندازه بطری‌های شیشه‌ای و پلاستیکی و بسته‌بندی ورق قرص‌ها با طول دوره درمان همخوانی ندارد و دارو به دلیل حجم بالای بیش از نیاز یک دوره درمان بیماری در دسترس بیمار قرار می‌گیرد. برای مثال، آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند آموکسی‌سیلین و آزیترومایسین را می‌توان به صورت محلول خوراکی در آب تجویز کرد. اما ماندگاری داروی مخلوط شده با آب توسط داروساز تنها ممکن است هفت تا 10 روز باشد، حتی اگر در یخچال نگهداری شود. این مسأله مهم علاوه بر ضرر ناشی از دورریز دارو از یک‌سو و بار مالی ناشی از پیامدها و عوارض مصرف دارو از سوی دیگر، به اقتصاد کشور لطمه و خسارت قابل توجهی وارد می‌سازد. اینکه چگونه می‌توان دورریز داروهای سرپایی را کاهش داد و وضعیت نامطلوب آن در نظام سلامت را مدیریت کرد سؤالی است که موضوع این گزارش ما است.
داروخانه اجازه پس گرفتن دارو را ندارد
دکتر نوشین محمدحسینی مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو در پاسخ به این سؤال که آیا امکانش هست مردم داروهای دارای تاریخ انقضا را به منظور فروش به داروخانه‌ها تحویل دهند، به «ایران» می‌گوید: «داروهایی که از داروخانه یا به هر شکلی که از حیطه دید مسئول فنی داروخانه خارج می‌شود امکان اینکه به چرخه مصرف برگردند، ندارد. چندین دلیل وجود دارد که یکی از آنها شرایط نگهداری داروها است، شاید در نگاه اول ساده به نظر برسد که داروخانه تنها محل تحویل دارو به بیمار است اما نگهداری دارو در داروخانه به شرایط مختلفی بستگی دارد.
دکتر محمدحسینی در ادامه می‌افزاید: برخی داروها اگرچه در ظاهر تاریخ مصرف دارند اما ممکن است مسئول فنی داروخانه، دارو را به دلیل تغییر رنگ، فرم و دوفاز شدن از چرخه مصرف خارج کند. از سوی دیگر دارویی که از داروخانه خارج می‌شود در معرض تهدید بیوتروریسم قرار دارد، در هیچ جای دنیا اجازه نمی‌دهند داروی خارج شده از داروخانه به چرخه مصرف برگردد بلکه داروهای مازاد در منازل را امحا می‌کنند. به دلیل مسأله بیوتروریسم ممکن است برخی سموم از روی کاغذ یا جلد دارو به محتویات داخل بسته‌بندی تزریق شده و ساختار دارو را تغییر دهند.
دکتر محمدحسینی در این باره می‌گوید: چنانچه داروها به مدت یک ساعت در دمای تابستان در فضای بسته خودرو بمانند یا نزدیک فریزر نگهداری شوند اثربخشی دارو از بین می‌رود. علاوه بر شرایط نگهداری دارو، ممکن است داروهای قاچاق نیز از این طریق وارد چرخه مصرف شوند، بنابراین داروخانه اجازه پس گرفتن دارو برای رعایت سلامت مردم را ندارد.
تهیه داروهای سرطانی در نزدیک‌ترین محل تزریق
او با تأکید بر اینکه داروهای سرطان بیماران متوفی برای هیچ بیماری قابل استفاده نیستند، عنوان می‌کند: گاهی می‌بینیم خانواده بیماران مبتلا به سرطان بعد از فوت بیمارشان داروهایشان را تحویل بیماران مشابه می‌دهند، این اقدام برای سلامتی بیمار مصرف کننده آن دارو و همچنین اطرافیان مخرب است. راهکار سازمان غذا و دارو به منظور عدم نشت داروهای بیماران سرطانی به بازار آزاد و نیز جلوگیری از آسیب‌های زیست محیطی و امحای اصولی این داروها ابلاغ «استاندارد خدمت» است. مطابق این برنامه که در حال تدوین است داروی بیماران سرطانی در نزدیک‌ترین محل به محل تزریق دارو تهیه و تزریق شود. غیر از مواردی که مطرح شد مشکلات جدی‌تری داریم، وقتی داروی ضد سرطان را خانه می‌بریم چنانچه ویال دارو بشکند تمام افراد در معرض ابتلا به سرطان قرار می‌گیرند یا زنان باردار دچار مشکلات جدی‌تری می‌شوند، بنابراین صلاح نیست کسی داروی سرطانی را تهیه کند و خانه ببرد یا مسیر طولانی حمل کند؛ حتی این داروها محیط زیست را هم آلوده می‌کنند. بهترین کار این است بیماران مبتلا به سرطان تا زمان ابلاغ و تصویب «استاندارد خدمت»، دارو را از نزدیک‌ترین محل تزریق و نزدیک‌ترین زمان به تزریق تهیه کنند.
مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو می‌گوید: بیماران مزمن همیشه باید دارو در خانه داشته باشند و به طور کلی داروی این دسته از بیماران دور ریختنی نیست، به اندازه یک تا دو ماه مصرف دارو را باید پیش‌بینی کنند .
به گفته دکتر محمدحسینی، بسته‌بندی آنتی‌بیوتیک‌ها به اندازه دوره مصرف‌شان است و شیشه سوسپانسیون را تا آخر باید بخوریم. دوزها تنظیم شده است. تنها موارد دیگر مسکن‌ها و شربت‌های ضد سرفه است که حتی‌الامکان بسته‌بندی مناسبی دارند. معمولاً شربت‌ها را روزی سه قاشق باید خورد و هر شیشه شربت ضد تب یا ضد سرفه برای یک دوره سرماخوردگی ساده استفاده می‌شود.
او درباره تغییر و نحوه بسته‌بندی شیشه‌های دارو و ورقه‌های قرص نیز عنوان می‌کند: تغییر نحوه بسته‌بندی برای کاهش اندازه و ظرفیت داروها، منابع بسیار زیادی را می‌طلبد یعنی باید دستگاه‌ها و سیستم پرکننده و بسته‌بندی را در صنعت عوض کنیم. در حالی که داروهای بدون نیاز به نسخه در بسته‌بندی 20 یا 30 عددی دوز معمولی مصرف‌شان است بسته‌بندی 100 عددی ندارند. در خصوص داروهای دیگر، داروسازان در داروخانه دارو را بسته‌بندی مجدد می‌کنند فرض کنیم بسته 100 تایی در اختیار داروساز است، پزشک 10 عدد قرص تجویز کرده و داروساز با شرایط مشخصی بسته‌بندی مجدد دارو ، دارو را می‌تواند به بیمار تحویل دهد.
او در ادامه توصیه می‌کند مردم لیستی از داروهای موجود در منزل‌شان را تهیه کنند و هنگام مراجعه به پزشک حتماً پزشک را در جریان داروهای موجودشان قرار دهند، البته به شرطی که دارو را در شرایط مناسبی نگهداری کنند. از طرفی نبود پزشک خانواده تعدد مراجعه به پزشکان را افزایش داده است و همین امر موجب افزایش تجویز غیرمنطقی دارو می‌شود، در حالی که وجود پزشک خانواده و پرونده الکترونیک سلامت یا داروساز خانواده این امکان را فراهم می‌کند که از هدر رفت دارو جلوگیری شود.
دکتر محمدحسینی در پایان در پاسخ به این سؤال که آیا آماری از دورریز داروهای سرپایی از سوی شهروندان وجود دارد، می‌گوید: مردم داروهایشان را در زباله معمولی می‌ریزند و اطلاع نمی‌دهند، بنابراین نمی‌توان آمار دقیقی را جمع‌آوری کرد اما طبق نتیجه طرح پایلوت که در 100 داروخانه منتخب انجام دادیم که مردم داروهای مازادشان را به مسئولان فنی داروخانه تحویل دهند (این داروها برای امحا و بی‌خطرسازی در اختیار شرکت‌هایی قرار گرفتند)،حجم بسیار زیادی دارو در اختیار داروخانه‌ها قرار گرفت. با این حال یکی از برنامه‌های استاندارد خدمت این است که مردم داروهای تاریخ مصرف گذشته و مازادشان را برای امحا و بی‌خطرسازی به داروخانه‌ها تحویل دهند.
انتهای پیام/