- چهارشنبه ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۱
مجموعه بازار تبریز، بزرگترین سازه آجری به هم پیوسته دنیاست که قدمتی به بلندای تاریخ تجارت ایران زمین دارد. ساخت و راه‌اندازی این بازار کهن، به قبل از دوران سلجوقیان باز می‌گردد.
دکتر محمد فرج پور باسمنجی
کارشناس حوزه کسب و کار
بازار تبریز، در طول سالیان دراز، همواره محل عرضه تولیدات کشور و صادرات محصولاتی از جمله صنایع دستی، مواد غذایی، خشکبار و ... بوده است. افزون بر آن، بخشی از تولیدات کشورهای سواحل خزر، آسیای میانه، قفقاز و ممالک وقت عثمانی توسط تجار تبریزی در این بازار داد و ستد می‌شد، همچنین برخی تجار کشورهای اروپایی و آسیایی در این بازار تجارت می کردند و برخی نیز دفتر تجاری داشتند. جالب اینکه، در دوره صفوی که فرش و قالی عمده‌ترین محصول صادراتی ایران محسوب می‌شد، بیش از نیمی از این تولیدات، توسط صنعتگران هنرمند تبریزی بافته و به کشورهایی همچون انگلیس، آلمان، هلند، آمریکا و ... صادر می‌شد. طبق مطالعات اخیر مورخان و اقتصاد دانان، رد پای تاریخ صرافی در ایران را باید در بازار تبریز جستجو کرد. روزگاری که حدود دو سوم تجارت و بازرگانی و تولید صنعتی متعلق به آذربایجان و تبریز بود و تعداد جواهرفروشان و زرگرهای تبریز بیشتر از همه بازارهای ایران نمود داشت.
کارخانه چینی‌سازی، کبریت‌سازی و ده‌ها واحد نساجی، چرم‌سازی، چراغ‌سازی، بافت پتو و ... و ایجاد دفاتر تجاری برای آنها در بازار تبریز، این بازار را به مهمترین شهر تجاری و صنعتی ایران و یکی از شهرهای اقتصادی آسیا و جهان تبدیل کرده بود و تجار خارجی این بازار را تجارت‌خانه معتبری می‌دانستند.
۱۲۸سال پیش که کاروان‌های تجاری خارجی غرب و شرق در بازار تبریز داد و ستد وسیع داشتند برای رسیدگی به امور تجار و بازرگانان خارجی، ناصرالدین شاه را وادار به ایجاد کارگزاری (آذربایجان) به عنوان شعبه‌ای از وزارت خارجه کرد که یکی از نخستین ماموریت‌های کارگزاری آذربایجان در وزارت خارجه کشور احقاق حق کمپانی (زیگلر) در مسیر تجاری تبریز- طرابوزن در خصوص مفقودی مالتجاره این شرکت معتبر انگلیس بود. متأسفانه آن زمان دوران بلبشویی در مبارزه مشروطه خواهان با نیرو های دولتی و حامیان استبداد داخلی حاکم بود و نیروهای دولتی و ستون پنجم آنها با ناامن کردن داد و ستد در بازار تبریز به اعتبار جهانی آن لطمه زدند. شجاع‌الدوله و رحیم خان، یاغیان و حامیان استبداد به اموال کمپانی‌های زیگلر و مشهدی زین‌العابدین یورش بردند و مغازه‌های تجاری مجیدالملک را غارت کردند. راهزنی از کاروان‌های تجاری خارجی در آذربایجان عهد ناصری یک بحران اقتصادی شده بود. سفارت آلمان در تهران از سرقت پاکت‌های حاوی ارز مارک تجار تبریز خبر می‌داد. صندوق‌های حاوی کالا در مسیر طرابوزن_خوی به تبریز سرقت می‌شد و چنین بود که اموال تجار روسی، قفقازی، عثمانی، ترکی، فرنگی،گرجی ،ارمنی،آلمانی و انگلیسی از سوی اوباشان و نیروهای دولتی و یاغیان و راهزنان به غارت می‌رفت و بر اعتبار و موقعیت بازار تبریز به عنوان مرکز ثقل تجارت دنیا تاثیر بدی می‌گذاشت و مرکزیت عرضه و فروش ملی،منطقه‌ای و جهانی آن را تحت‌الشعاع ناامنی و بی‌اعتباری قرار می‌داد. اخیرا سه نفر از محققان آقایان سجاد حسینی، جعفر آقازاده و خانم حمیده آرمون تحقیقی درباره غارت بازار تبریز در آن دوران منتشر کردند که در شماره ی ۵۴۳۷ روزنامه دنیای اقتصاد معتبرترین روزنامه اقتصادی کشور به چاپ رسید که برای مطالعه بیشتر دوستداران تاریخ تجارت آذربایجان آورده می‌شود. تاریخ بازار تبریز به راستی خواندنی است و هر ایرانی تاریخ‌دوست و فرهنگ‌دوستی علاقه مند به مطالعه آنچه در دوران‌های مختلف بر کهن بازار تبریز گذشته است، می‌باشد.
